Μουσείο Παύλου Μελά

Το χωριό Μελάς βρίσκεται πάνω στο βουνό Βίτσι και σε απόσταση 16 χλμ. από την επαρχιακή οδό Φλώρινας-Καστοριάς μέσω Κορεστίων. Το χωριό αυτό που ονομαζόταν Στάτιστα, μετονομάστηκε σε Μελάς, προκειμένου να τιμηθεί ο Παύλος Μελάς, ο οποίος άφησε την τελευταία του πνοή εκεί το 1904 σε συμπλοκή με τουρκικό στρατιωτικό απόσπασμα. Το σπίτι που σκοτώθηκε ο Μελάς, η οικία Καντζάκη, μετατράπηκε σε μουσείο και διατηρείται έτσι όπως ήταν όταν σκοτώθηκε ο Μελάς.
Η οικία αποτελεί αντιπροσωπευτικό κτίσμα τοπικής αρχιτεκτονικής των χωριών της ιστορικής περιοχής των Κορεστείων. Πρόκειται για διώροφο κτίσμα λόγω της κλίσης του εδάφους, όπου το ισόγειο είναι χτισμένο με λιθόκτιστους τοίχους, ο πρώτος όροφος με ελαφριά υλικά από πλίνθους και με τετράρριχτη ξύλινη κεραμοσκεπή στέγη. Τα λιγοστά ανοίγματα ενώνουν την βαριά κατασκευή των τοίχων και δίνουν φρουριακή μορφή στον όγκο του. Οι εσωτερικοί χώροι του μουσείου διατηρούν την εσωτερική διαρρύθμιση και μορφή ενός λαϊκού σπιτιού της περιοχής των Κορεστείων των αρχών του 20ου αιώνα, διατηρώντας τον χώρο όπως υπήρξε κατά την επιχείρηση του οθωμανικού αποσπάσματος. Παρουσιάζονται προσωπικά αντικείμενα της οικογένειας Κατζάκη, όπλα από την εποχή του Μακεδονικού Αγώνα, στολές Μακεδονομάχων και φωτογραφίες των Μακεδονομάχων που έδρασαν στην περιοχή μεταξύ της Καστοριάς και της Φλώρινας. Η σημασία του μουσείου δεν έγκειται τόσο στα εκθέματά του, αλλά περισσότερο στα γεγονότα που διαδραματίστηκαν την κρίσιμη ιστορική περίοδο.