Ναός Παναγίας Κουμπελίδικης

O ναός της Παναγίας Κουμπελίδικης, αποτελεί σύμβολο της πόλης της Καστοριάς και ένα από τα σπουδαιότερα βυζαντινά μνημεία της.  Βρίσκεται στο εσωτερικό της ακρόπολης του βυζαντινού κάστρου. Η επωνυμία «Κουμπελίδικη» ανάγεται στους  χρόνους της τουρκοκρατίας λόγω του ιδιαίτερα υψηλού τρούλου που στα τουρκικά αποκαλείται «κουμπές». Πρόκειται για τρίκογχο ναό που οικοδομήθηκε στα μέσα του 11^ου αιώνα με νάρθηκα στα δυτικά και εξωνάρθηκα που προστέθηκε τον 15^ο αιώνα.

Ιδιαίτερη πηγή πληροφοριών για τον ναό αποτελεί η αφιερωτική, έμμετρη επιγραφή στη βάση του τυμπάνου του τρούλου. Σε αυτήν αναφέρεται η αφιέρωση του ναού στη Θεοτόκο «Σκουταριώτισσα» και «Ακαταμάχητο». Η πρώτη επωνυμία συνδέει το μνημείο με τη μονή της Θεοτόκου στη Χρυσόπολη των βυζαντινών (Σκούταρι), ενώ η δεύτερη με την ιδιότητα της Θεοτόκου ως προστάτιδος του βυζαντινού στρατού.  Επιπλέον, ο χαρακτηρισμός του αφιερωτή ως «πανευγενέστατου» τον συνδέει πιθανόν με την στρατιωτική αριστοκρατία της Πόλης. Το μεγαλύτερο τμήμα του ζωγραφικού διακόσμου του μνημείου χρονολογείται στον 13^ο αιώνα. Στα θέματα ξεχωρίζουν οι παραστάσεις από το βίο της Θεοτόκου, η Κοίμηση της και η σπάνια απεικόνιση της Αγίας Τριάδας. Στον εξωνάρθηκα οι τοιχογραφίες χρονολογούνται στον 17^ο αιώνα και κάποιες μεμονωμένες τον 15^ο αι. Από τις εξωτερικές τοιχογραφίες του 15^ου αιώνα ελάχιστα διακρίνονται η Παναγία του «Πάθους», σκηνές από τον αποκεφαλισμό του Προδρόμου, το Συμπόσιο του Ηρώδη με τον χορό της Σαλώμης.

Ο ναός υπέστη εκτεταμένες καταστροφές κατά τη διάρκεια του ελληνοϊταλικού πολέμου, όποτε και βομβαρδίστηκε ο τρούλος του μνημείου. Τη δεκαετία του ‘50 πραγματοποιήθηκαν εργασίες αποκατάστασής του και τα έτη 2002-2008  ολοκληρώθηκαν οι εργασίες συντήρησης των τοιχογραφιών.