Πεντάβρυσος (ευρήματα Μακεδονικής Ορεστίδας)

Το χωριό Πεντάβρυσος Καστοριάς βρίσκεται σε απόσταση 16 χιλιομέτρων και ΝΔ από την πόλη της Καστοριάς, σε υψόμετρο 790 μέτρων. Εκεί το καλοκαίρι του 1999, ανακαλύφθηκε από αρχαιολόγους το αρχαιότερο επιτύμβιο ανάγλυφο της Άνω Μακεδονίας και ένα από τα καλύτερα κλασικά έργα (με γυναικεία μορφή) που έχουν ποτέ ανακαλυφθεί σ` ολόκληρη τη μακεδονική επικράτεια. Προφανώς, εκεί υπήρχε ένα αστικό κέντρο σε άνθηση, το οποίο παρακολουθούσε τις εξελίξεις και τις αισθητικές αναζητήσεις των Ελληνικών πόλεων της κλασικής αρχαιότητας. Στο συμπέρασμα αυτό συντείνει ένα κομμάτι από επιτύμβια στήλη που βρέθηκε το 1999, και χρονολογείται γύρω στα 400 π.Χ. Πρόκειται για το αρχαιότερο επιτύμβιο ανάγλυφο της Άνω Μακεδονίας και ένα από τα σημαντικότερα έργα σε ολόκληρη τη Μακεδονία.

Πιο αναλυτικά οι έρευνες στην περιοχή καταδεικνύουν ότι ο Νομός Καστοριάς καταλαμβάνει το κέντρο και το μεγαλύτερο μέρος του αρχαίου μακεδονικού βασιλείου της Ορεστίδας, ενός από τα βασίλεια της Άνω Μακεδονίας που διατήρησαν την ανεξαρτησία τους μέχρι τα χρόνια του Φίλιππου Β’.

Από το 2001 η έρευνα στην περιοχή Πενταβρύσου επικεντρώθηκε στη θέση Υδραγωγείο και τη γύρω περιοχή, λόγω της τυχαίας εύρεσης δύο σημαντικών γλυπτών έργων εκεί. Το πρώτο είναι τμήμα ανάγλυφης επιτύμβιας στήλης του 400 π.Χ., το αρτιότερο καλλιτεχνικά ανάγλυφο της εποχής από τη Δυτική Μακεδονία και ένα από τα καλύτερα ολόκληρης της Μακεδονίας και το δεύτερο είναι μια μαρμάρινη σφίγγα, που σώζει το λιονταρίσιο σώμα της, τις ρίζες των αετίσιων φτερών της και το λαιμό του γυναικείου κεφαλιού της. Η επιτύμβια σφίγγα, ένα πλάσμα του φανταστικού αλλά και του κάτω κόσμου, μνημείο πολύ σπάνιο έξω από την Αττική και μοναδικό για την ηπειρωτική Μακεδονία και Θράκη, φαίνεται να υπενθύμιζε, ότι ο θάνατος είναι αναπόφευκτος για όλους και ότι η μόνη αθανασία που ο άνθρωπος μπορεί να κερδίσει έρχεται μέσα από τις υψηλόφρονες πράξεις του.